قدیمی‌ترین کورۀ فلزگری دنیا در طالمسی اصفهان
این بخشی از سخنرانی یکی از اعضای هیات علمی دانشگاه هنر اصفهان بود که در نشست تخصصی “ردپای تاریخ: مهاجرت فناوری در پیش از تاریخ فلات ایران بر اساس شواهد متالورژی باستان” سخنرانی کرد. .
این نشست بعد از ظهر جمعه (13 بهمن) به همت «بنیاد فرهنگی ایران و انیران باستان» به صورت آنلاین و به ریاست اسماعیل سنقری، عضو هیئت علمی گروه تاریخ و ایران شناسی دانشگاه اصفهان برگزار شد.
در این نشست فرهنگی و علمی سید محمد امین امامی، عضو هیئت علمی دانشگاه هنر اصفهان، وی بیان کرد: برخی تصور می کنند در باستان شناسی جدید فقط باستان شناسان نقش دارند، اما باستان شناسی از حدود 20، 15 سال پیش به یک علم میان رشته ای تبدیل شده است. امروزه برای پاسخگویی به سوالات باستان شناسی، چندین شاخه و رشته با هم همکاری می کنند.
وی سپس ادامه داد: فلزکاری در تاریخ ایران بسیار مهم است. بر اساس تحقیقات باید با اطمینان بگویم که متالورژی در ایران شروع شد و من می توانم آن را در مذاکرات امروز ثابت کنم. قبل از آن و در ابتدا چند سوال می توان مطرح کرد که هدف از باستان متالورژی چیست؟ یا اینکه این بحث بین رشته ای برای ما در تحقیقات باستان شناسی چه فایده ای دارد؟ مهاجرت تکنولوژیک نیز موضوع مهمی در گفتگوهای امروزی است.
امامی که دانشجوی دکتری «کانی شناسی، کریستالوگرافی و بلور» در دانشگاه زیگن آلمان است، گفت: پدر علم کانی شناسی دانشمندی به نام جورجیوس آگریکولا بوده که در قرن 15 و 16 میلادی می زیسته و آثار او هنوز در آموزش این علم توجه است متالولوژی اساساً به ما می آموزد که چگونه بر اساس آن محیط خود را بشناسیم. اینکه چگونه بشر می دانست که در یک سنگ مس وجود دارد و در سنگ دیگر وجود ندارد و از کجا می دانست که در وهله اول، سؤال مهمی است. متالورژی یک صنعت یا فناوری و گروه گسترده ای است که در آن به راحتی نمی توان به این سوال پاسخ داد. در تمدن های مختلف، صنعت متالورژی بدون وجود جامعه ای زنده و پویا هرگز محقق نمی شد.
معادن فلزات در ایران قدمتی 4 یا 5 هزار ساله دارند
وی در ادامه توضیح داد: باستان متالورژی اگر ساده به آن نگاه کنیم باید بگوییم که شامل استخراج، ذوب و فرآوری، استفاده و انتقال تجربه است. در واقع فرآیند استفاده از فلزات توسط انسان از همان مرحله اول برای ما اهمیت دارد و سوالات زیادی در این راستا قابل طرح است.
این استاد دانشگاه که مدرس گروه مرمت آثار فرهنگی و فرهنگ و باستان شناسی است، افزود: انسان یا به طور اتفاقی با فلزات مختلف آشنا شد و یا بر اساس تجربه و تجربیات و خطاهای مختلف به وجود و کاربرد آنها پی برد. . برای کشف تاریخچه ماده اولیه تا رسیدن به مرحله نهایی استفاده باید به جاهایی رفت که این ماده در دسترس بوده است. کشف ذخایر معدنی، درک اینکه آیا یک ماده خاص مفید است یا نه و نحوه استفاده از آن بهترین ایده و فناوری است که بشریت می تواند داشته باشد.
امامی گفت: زبان شناسی نیز در بحث امروز بسیار مهم است. با این حال، ممکن است کمی مشکوک باشد. این رشته زمانی اهمیت خود را نشان می دهد که به قلب مناطق مختلف بروید که مردم به زبان ها و گویش های مختلف صحبت می کنند.
وی تصریح کرد: شاید معادن و فلزات و سنگ هایی که نام محلی خود را دارند. مثلاً در شرق اصفهان مکانی به نام «چاه سرخ» داریم که به دلیل خاک سرخش یا وجود معدن سرب در آنجا این نام را گرفته است. بسیاری از اوقات مردم محلی راهنمای کاشفان می شوند.
این کانی شناس ادامه داد: متالورژی همیشه یک فرآیند انتقالی بوده است. این انتقال گاهی از روی زمین مانند جاده ابریشم و گاهی از طریق دریا صورت می گیرد. به عبارت دیگر این فناوری از ایران به شرق و غرب بسیار دور بوده است. گاهی تکنسین ها با این مواد به جاهای دیگر می رفتند. مراحل معدن، پاراگراف، کوره، سرباره و ذوب مهمترین نکاتی است که در حین کار به دنبال آن هستیم.
امامی خاطرنشان کرد: در میان معادن مس قدیمی ایران مکان هایی وجود دارد که سابقه معدنی آن به 4 یا 5 هزار سال می رسد. طبق آمار سازمان معادن و فلزات در سال 2019، 95 درصد از معادن فعال فلزات ما تا 3 هزار سال سابقه دارند. نمونه آن معدن مس سرچشمه است که متاسفانه امروز تغییر کاربری داده است. این رکورد برای تاریخ ما بسیار مهم است. در کشور ما ۱۴۷ معدن مس، ۳۷ معدن سرب، روی و نقره، ۹ معدن آهن، ۱۱ معدن فیروزه و ۵ معدن طلای قدیمی وجود دارد.
تلمسی اصفهان و قدیمی ترین کوره متالورژی جهان
این عضو هیئت علمی دانشگاه هنر اصفهان در ادامه معادن مس ایران را برجسته کرد و درباره نمونه‌های مختلف معادن مس در کشور توضیح داد و توضیح داد: شیخ عالی و مرسبز از قدیمی‌ترین معادن هستند. شیخ عالی دارای مس، کروم، نقره و مس است. چاه های مس در جنوب شاهرود یا منطقه تورود که تنها کویر آبی کشور در آن قرار دارد، جان و مجیزان فارس، معدن مس بوانات در نزدیکی آباده از دیگر معادنی است که در حوزه باستان شناسی قابل کاوش است. چندین ویژگی از جمله طول معادن، نوع دیواره های آنها و سایر نکات مهم در هر یک از آنها قابل بررسی است.
وی بیان کرد: استخراج هر ماده معدنی ابزار خاص خود را می طلبد که گاهی در همان مناطق یافت می شود. در واقع، مردم از همان سنگی که در منطقه آنها یافت می شود، چکش می ساختند. این مربوط به دورانی است که بشریت هنوز چکش و کلنگ را نمی شناخت. پس از یافتن و استخراج سنگ، آن را به صورت تخته سنگ آسیاب می کنند و سپس ذوب می کنند. اینجاست که بحث کوره ذوب اهمیت پیدا می کند.
این کارشناس باستان متالورژی همچنین خاطرنشان کرد: 25 سال پیش از کوره ذوب اصفهان عکس گرفتم که نمی دانم هنوز وجود دارد یا نه. قدمت آن به حدود 2700 سال پیش باز می گردد. این کوره در تالمسی بود که اکنون منطقه حفاظت شده و زیرمجموعه سازمان انرژی اتمی محسوب می شود. این تنها کوره ذوب فلز در جهان است که از این عصر باقی مانده است.
امامی گفت: سرباره هم در بحث ما خیلی مهم است. سرباره های ذوب فلزات عملاً ضایعات و ضایعات ذوب متالورژی هستند که دور ریخته شده اند. اما از آنجایی که در قدیم فرآیند متالورژی 100% انجام نمی شد، اما حدود 95% آن محقق می شد، بخشی از فرآیند آن در سرباره به یادگار مانده است. سرباره در واقع اثر انگشت صنعتگر از منطقه ای است که در آن پیدا شده است و از طریق آنها نشانه های انتقال تجربه بین قبایل را می توان یافت.
وی تصریح کرد: سرباره ها انواع و اشکال مختلفی دارند. تورود یکی از مناطقی است که سرباره مس زیادی دارد. تمدن 4 یا 5 هزار ساله شهداد در کویر لوت یکی دیگر از مناطقی است که این بقایای فلزکاری و یا حتی قطعات سفالی بسیاری در آن یافت می شود و ارزش کاوش را دارد.
این نویسنده تاکید می کند: پخش سرباره در سراسر سرزمین ایران نشان از قدمت این صنعت و نهایت تکنولوژی در کشور ما دارد. پالایش و پالایش فلز دستاورد مهمی در این راستا است که اولین بار در حدود 4 هزار سال پیش توسط ایرانیان انجام شد. چاه بین فارس و یزد یکی از نواحی مهم متالورژی در دوران هخامنشیان بوده که برای استخراج آهن اهمیت زیادی داشته است. به خصوص که آهن در این دوره بسیار مورد استفاده قرار می گرفت.
امامی یادآور شد: در مسیر تحقیقات متالورژی می توان داده های مهمی از تاریخ بشر به دست آورد و در عین حال پرسش هایی را مطرح کرد. یکی از حقایق جالب این است که باستان شناسان هر دوره از زندگی انسان را بر اساس موادی که بیشترین استفاده را داشته است تقسیم کرده اند. آنها به دوره های مختلف بر اساس استفاده انسان از سنگ، مس و سنگ، برنز و در نهایت آهن نگاه می کنند که در دنیای امروز بسیار مهم است. اما فکر می کنم عصر آهن تمام شده است. در واقع از 25 سال پیش که استفاده از فیبرهای نوری در فناوری بشر گسترش یافت، ما وارد دنیای شیشه شدیم، کافی است به اطراف خود نگاه کنید، عینک، تلفن همراه، کامپیوتر و …. از شیشه ساخته شده اند.
انتهای پیام