رنج تاریخی زنان در روایتی غیر واقع از قصه ای واقعی
یادداشتی بر فیلم« عرق سرد» به کارگردانی سهیل بیرقی در سی و ششمین جشنواره فیلم فجر
رنج تاریخی زنان در روایتی غیر واقع از قصه ای واقعی
«عرق سرد» دومین فیلم سهیل بیرقی در فضایی کاملا متفاوت از نخستین فیلمش «من»ساخته شده است. او این بار با درشت نمایی به اعاده حقوق زنان در جامه به سراغ داستان زندگی «نیلوفر اردلان»،کاپیتان فوتسال بانوان می رود. شخصیتی که به دلیل عدم رضایت همسرش از حضور در مسابقات قهرمانی آسیا بازماند.اما نویسنده و کارگردان این موضوع را محملی برای ساخت فیلمی درمظلومیت زنان جامعه و ظلم سنتی و عرفی مردان برعلیه زنان قرار داده است، زیرا همه داستان نیلوفر اردلان را به نمایش در نمی آورد.
اگرچه موضوع مظلومیت زنان در جامعه سنتی ایرانی امری انکار ناپذیر است اما زمانی که فیلمساز به سراغ داستان واقعی از مشکلات نیلوفر اردلان و مهدی توتونچی می رود باید در کلیت اثر به آن پابند باشد. البته در برخی جزئیات و برخی دیالوگ ها این اصل را رعایت می کند به عنوان مثال دیالوگ شخصیت اصلی قصه افروز اردستانی درباره احقاق حقوق زنان که همه گلایه نیلوفر اردلان است اینکه « مقامات چرا راهی برای احقاق حق بانوان پیدا نکرده اند تا مثل آقایان که در قضیه سرباز قهرمان دولت پشت ایشان ایستاد بانوان هم بتوانند در چنین مواقعی از حق قانونی برخوردار باشند.» اما این ها همگی پوسته ظرهری ماجرا است در حقیقت فیلمساز با معرفی جایگاه اجتماعی مرد قصه و خصوصیات رفتاری و اخلاقی و عدم ثبات رای ، او را به قشر خاصی از طبقه اجتماعی و مردان نسبت می دهد و قصد دارد بگوید این گروه از افراد که همسر افروز (یاسر شاه حسینی) آنها را نمایندگی می کند.به دلیلی نگاه مردسالارانه شان با آینده حرفه ای زنان به طور کلی و به شکل خاص زنان ورزشکار بازی می کنند.
نکته برجسته دیگری که درجای جای فیلم بر آن تاکید می شود تضاهر و تزویر است که مبتلا به جامعه در سطوح مختلف آن شده است. اولین المان از تظاهر، شخصیت یاسر در مقابل و پشت دوربین تلویزیونی است که به مخاطب می گوید نباید بازیچه احساسات شخصیت اول قصه شود. زیرا این شخصیت از موجه و مثبت بودن چهره اش به عنوان مجری تلویزیون برای محدود کردن همسرش استفاده می کند. همچنین مهرانه نوری(سرپرست تیم ملی)با تظاهر سعی در اخراج افروز از تیم ملی دارد..نویسنده علت مخالفت مرد را بسیار سردستی مطرح و او را به عنوان بیماری روانی که حرفش با عملش یکی نیست معرفی می کند.در حالی که در داستان اصلی مهدی توتونچی عامل اصلی مخالفتش را حضور همسر در نخستین روزهای به مدرسه رفتن فرزندشان عنوان می کند. به نظر می رسد باید این علت بهتر و بیشتر موشکافی می شد. در چنین حالتی مخاطب به بهترین شکل تصمیم می گرفت که چگونه نسبت به وقایع قصه واکنش نشان دهد. از سوی دیگر در داستان واقعی پس از دوماه مشکل عدم خروج نیلوفر اردلان حل می شود اما وفاداری به واقعه اصلی در فیلم «عرق سرد» زمینه نیز رعایت نمی شد تا کارگردان به هدف خود که در تیتراژ پایانی فیلم می آید،یعنی احقاق حقوق زنانی که به دلیل مخالفت های شوهرانشان هرگز نتوانستند زندگی حرفه ای ورزشی خود را ادامه دهند برسد. اگر چه هدف نویسنده وکارگردان بسیار محترم است اما اگر برای بیان قصه خودش از داستان واقعی با جزئیاتی که اعلام شد را دست آویز قرار نمی داد و یا قصه ای را از شخصیتی حقیقی که ما به ازای خارجی دارد وام نمی گرفت و یا می کوشید تا تغییراتی در خصوصیات شخصیتی، رشته ورزشی و… ایجاد می کرد موفق تر بود. زیرا مخاطب به استناد داده هایی که فیلم از افروز به او می دهد داستان زندگی نیلوفر اردلان را به یاد می آورد و داستان را با آن واقعه می سنجد.در چنینی حالتی مخاطب یا داستانی که کارگردان به او داده را نمی پذیرد و یا در صورت باور آن ذهنش از واقعیت داستان منحرف می شود.
درست است که لازمه دراماتیک شدن موضوعی واقعی، اغراق است.اما این اغراق نباید آنقدردرشت نمایی شود که غیرقابل باور باشد. اینکه یاسر همسرش را از تنها خانه و سرپناهش بیرون می کند و او در سکانس های بعد تمام زندگی اش را در ماشینش جابجا می کند. او بی پناه به دلیلی ظلم شوهر در خیابان ها رها ،.از تیم ملی که تنها محل درآمدش اخراج می شود تا تنها محل امن برای زندگی اش (کمپ) را از دست بدهد.این‌ها مواردی از درشت نمایی فیلم است که برای دراماتیرزه کردن اثر بکار رفته اما باورپذیر نیست.
این فیلم در مواردی خواسته یا ناخواسته زنان را نیز خطاب قرار می دهد وقتی شخصیت مهرانه نوری (سرپرست تیم ) دوست افروز (مسی عطایی)را خطاب قرار می دهد که دوستی هیچ زنی تا ابد پایدار نیست و یا خودش تصمیم می گیرد تا به هر شکلی حکم اخراج افروز را از تیم ملی بگیرد. شاهد تلنگرهایی در این زمینه هستیم. و یا سوء استفاده پانته آ آل داوود، وکیل و مصاحبه با صدای آمریکا برای کسب معروفیت و… بر این نکته تاکید دارد، ظلمی که در جامعه سنتی و مرد سالار به زن ها می شودتنها از سوی مردان و تبعیض جنسیتی مردان به زنان نیست بلکه زنان نیز در سرنوشت و ظلم به هم جنس خود نقش بسزایی دارند