«یلدا» یا «چله»؟
علیرضا حسن زاده – رئیس پژوهشکده مردم شناسی – وی در گفت وگو با ایسنا، در تعبیری از آیین باستانی «یلدا» اظهار کرد: عمدتاً در گونه شناسی آیین ها بر اساس ویژگی هایی چون زمان، مکان، کارکردها، سازمان دهندگان و نمادهای موجود در آیین تقسیم می شوند. بر این اساس «یلدا» یکی از آیین‌های تقویمی است و به نوعی نوید تغییر فصل می‌دهد. شباهت زیادی به آیین های دیگر مانند مهرگان، نوروز، تیرگان و غیره دارد. اگرچه این آیین در زمستان برگزار می شود، اما با تعدادی از آیین های دیگر در استقبال از بهار پیوند خورده است.
وی افزود: در واقع «یلدا» آغاز افزایش روشنایی و روشنایی و کمبود تاریکی و نیمه تاریک (شب) است. در میان آیین های ایرانی، این اولین آیینی است که دید بهار را در آگاهی انسان تداعی می کند و نمادگرایی آن نیز نشان دهنده این امر است.
رئیس پژوهشکده مردم شناسی درباره تغییراتی که در طول زمان برای آیین «یلدا» رخ داده است، توضیح داد: اصولاً نمی توان تصور کرد که یک آیین تغییر نمی کند، زیرا آیین یک عنصر اجتماعی است و با فرهنگ در هم آمیخته است. این عنصر مانند هر عنصر فرهنگی و اجتماعی با گذشت زمان تغییر می‌کند، به‌ویژه در دوره‌هایی که جامعه دستخوش تغییرات و دگرگونی‌های بزرگی می‌شود و از دوره‌ای اجتماعی به دوره‌ای دیگر وارد می‌شود. طبیعی است که آیین‌ها از نظر شکلی نیز تغییر می‌کنند، اگرچه ثبات معنایی آنها بسیار قوی است، اما شکل‌های آیینی می‌تواند دستخوش تغییر و ذائقه و زیبایی‌شناسی هر نسل برگزارکننده آیین باشد.
این پژوهشگر افزود: «یلدا» نیز در این مورد مستثنی نیست و اگر بخواهیم به این آیین بپردازیم، اولاً «یلدا» یک آیین خانگی و خانوادگی است و همچنان ویژگی قدرتمند خود را حفظ کرده است، اما در یکی دو دهه اخیر. همچنین ابعاد فرازمینی یا ارتباط با حوزه عمومی پیدا کرده است، به ویژه بازار شب یلدا داغتر شده و نمادگرایی آن در مراکز خرید مدرن امروزی خودنمایی می کند. اگر بخواهیم از تغییرات آن صحبت کنیم، بعد کلامی آن که مربوط به داستان ها، به ویژه داستان های یلدا است، کمی ضعیف شده است و داستان های قدیمی که در آن شب گفته می شود، امروز کمتر شنیده می شود، اما از نظر توسعه یافته اند. نمادگرایی، انارهای سفالی موجود در بازار و جشن یلدا که در مدارس با نمادهایی مانند انار یا هندوانه برگزار می شود، توزیع اقلام تزئینی مانند گردنبند یا دستبند یلدا نمونه های کوچکی از این پیشرفت است.
وی افزود: علاوه بر این، این آیین از نظر موسیقی نیز قدرتمند ماند و به موسیقی مدرن راه یافت، بعد رسانه ای آن بسیار قوی تر شد و در تلویزیون چه در داخل و چه در خارج از کشور بیشتر نمایان شد. عناصری از آیین یلدا نیز هستند که به زور بر جای مانده اند، مانند دیوان حافظ. البته در برخی از جوامع عشایری ما در شب یلدا شاهنامه خوانده می شود و دیوان حافظ و شاهنامه همچنان با یلدا به عنوان منابع قدرتمند هویت ایرانی همراه است.
حسن زاده هم بله ناگفته هایی از یلدا وی خاطرنشان کرد و گفت: تعبیر یک آیین به میزان رعایت آن ابعاد مهمی دارد و در دوره جدید ایران (از مشروطه تا امروز) بسیاری از آیین های ایرانی توسط افراد مختلف از حوزه ها تفسیر شده است. میراث، زبان شناسی، مردم شناسی، اساطیر، باستان شناسی و غیره. تعبیری هم برای «یلدا» داریم که از یلدا به تولد خورشید و گرم شدن هوا یاد می کنند. به نظر من یکی از مواردی که باید به آن پرداخته شود، بررسی آیین های ایرانی به تنهایی یا در ارتباط با یکدیگر است.
این مردم شناس گفت: به نظر من باید رویکرد «بین ادیانی» را در پیش بگیریم. اگر آیین یلدا را بر اساس رویکرد بین ادیانی با دیگر آیین های ایرانی مقایسه کنیم، باید آیین هایی را که در فرهنگ ایرانی اهمیت دارند، در نظر بگیریم، مثلاً با مهرگان شروع می شود و سپس یلدا، ساد، گرخنشابسوری، نوروز، نوروز تابستانی تیرگان. ، نوروز دریایی با خلیج فارس و کوه نوروز یا آتش سوزی نوروز در شمال ایران. اگر بخواهیم این مقایسه را بین این آیین ها انجام دهیم، به نظر من عنصر کلیدی همه آنها تولد دوباره و باززایی است.
او ادامه داد: اگر این پرسش مطرح شود که چرا عنصر زایش یا تولد دوباره در فرهنگ ایرانی تا این حد اهمیت دارد، از منظر انسان شناسی باید دیدگاه دیگری را باز کرد. اساساً در سرزمین ایران که در طول تاریخ با دو منبع مهم بلایای طبیعی به ویژه خشکسالی و زلزله و پدیده های انسانی (جنگ ها و بیماری ها) در معرض خطر بوده است، ساختارهای مبتنی بر عقلانیت و نظام های اجتماعی آسیب دیده و در این میان. مورد، ملت تولد دوباره یا او تولد دوباره را به شیوه ای قدرتمند ایجاد و انجام می دهد. زیرا ایرانیان باید تداوم زندگی اجتماعی خود را ستایش و باور می کردند و رویای خود را زنده نگه می داشتند. به همین دلیل است که عنصر کلیدی در تمام آیین‌های ایرانی نمادهایی است که نماد زندگی یا تولد دوباره هستند، مثلاً در یلدا انار را داریم که نماد تولد است یا در سده آتش نماد زندگی است.
حسن زاده افزود: از سوی دیگر دلیل اهمیت کوان (غذا) در آیین های ایرانی این است که در کوان که نمادی از دنیای اجتماعی و زندگی مدنی یک ملت است، کنار هم می نشینند و این وقفه ناشی از خشکسالی، جنگ یا زلزله. جبران کردن
رئیس پژوهشکده مردم شناسی با تاکید بر اینکه آیین یلدا زنده است و نیازی به اقدامات حفاظتی ندارد، تاکید کرد: فقط باید در این آیین ها دخالت نکرد. این آیین ها در طول تاریخ از فیلتر تجربه گرانبهای ملت ایران در طول قرن ها گذشته است و مردم خود متولی اصلی این آیین ها بوده و هستند. یلدا نیز یک آیین زنده است که در همه خانه ها و بازارها برگزار می شود و مردم برای زنده نگه داشتن این آیین نیازی به کمک دیگری ندارند و در نهایت دولت می تواند این آیین ها را در کتاب های درسی و برنامه های آموزشی دانش آموزان قرار دهد. تا جایی که من می دانم جشن یلدا به صورت خودجوش در مدارس برگزار می شود.
وی یادآور شد: ثبت جهانی «یلدا» نیز در فهرست نمایندگی است و این آیین در خطر نیست، هرچند در افغانستان مانند آیین نوروز وضعیت خوبی ندارد. در افغانستان اما با مظاهر فرهنگی ایرانی و زبان فارسی مشکل دارند، اما تاریخ نشان می دهد که هیچ نیرویی نمی تواند آیین های قدرتمند و ریشه دار را از بین ببرد.
حسن زاده درباره گستره جغرافیایی آیین باستانی «یلدا». وی همچنین توضیح داد: یلدا در تمامی عرصه های فرهنگی ایران در میان برخی از مردم افغانستان، تاجیک ها و خزرها برگزار می شود. همچنین در بین ایرانیان مقیم خارج از کشور، یلدا آیینی است که گرامی داشته می شود. بنابراین «یلدا» را می‌توان یکی از جهانی‌ترین آیین‌های ایرانی در کنار نوروز دانست. بعد از دفاع مقدس فرصت بیشتری برای ظهور فرهنگ شادی در بین ایرانیان داخل و خارج از کشور فراهم شد. تحقیقات مردم‌شناسی نشان می‌دهد یکی از راه‌هایی که ایرانیان خارج از کشور برای نشان دادن و حفظ هویت خود تلاش می‌کنند اجرای آیین‌های نوروزی و شب یلدا است.
این مردم شناس درباره اضافه شدن «یلدا» به تقویم ملی نیز گفت: سواد میراثی بسیار مهم است و به نظرم این موضوع برای توسعه فرهنگی کشور بسیار مهم است و باید ارتباط عمیقی بین گفتمان ها وجود داشته باشد. قرار است با اکتشافات علوم ارثی تولید شود. آیین ها چند صدایی و نمادی از تنوع فرهنگی هستند و این بُعد را می توان در حیطه کارکرد آنها مشاهده کرد، به این معنی که آیین کارکرد واحدی ندارد و کارکردهای گوناگونی که آیین دارد را نمی توان به یک کارکرد خلاصه کرد. . اگر این اتفاق می‌افتاد، در قرون گذشته مردم ایران به این آیین‌ها تعمیم می‌دادند، در حالی که مردم آگاه‌ترین منبع برای شکل‌دهی آیین‌ها هستند و هرگز آن را گسترش ندادند.
حسن زاده تاکید کرد: دخالت در یک آیین و تبدیل آیین از عنصر مردمی و غیررسمی به عنصر رسمی و تلاش برای کمرنگ یا تحقیر معنا و کارکرد آیین از اساس اشتباه است. بنابراین من اصلا با چنین اقدامی موافق نیستم و «یلدا» همان یلدا یا چله است و در طول تاریخ ایران به همین نام خوانده شده است، در آثار شاعران بزرگ ما نیز مشهود است. مانند حافظ و دیگران. همانطور که چهارشنبه فقط چهارشنبه است و هیچ چیز دیگری.
رئیس پژوهشگاه مردم شناسی در پاسخ به این سوال که چله کلمه صحیح تر یا یلدا است. وی گفت: من شخصاً به ریشه یابی و تسلط بر کلمات اعتقادی ندارم. امروزه ایرانیان از اصطلاحات یلدا و چاله استفاده می کنند. در میان جوامع محلی و بیشتر روستایی ایران، واژه شب چله به خوبی جا افتاده است و جوامع شهری یا شهرهای بزرگ بیشتر از واژه یلدا استفاده می کنند و این دو گروه هیچ تعصبی در استفاده از این واژه ها ندارند. «یلدا» نامی ملی است و بسیاری از خانواده ها نام فرزندان خود را یلدا می گذارند. من هم اینچنین فکر میکنم از آنجایی که از عنوان شب چله استفاده می کنیم، رویکرد زمانی بسیار مهم است، به خصوص که داستان های چله بیگ و چله کوچ را داریم. یلدا نیز با توجه به متون ادبی و زبان انتخابی آنها محدوده دیگری را نشان می دهد. اما هر دو واژه در فرهنگ ایرانی از بسامد و کارایی بالایی برخوردار بوده و نام اصلی این آیین است.
انتهای پیام