بالاخره «خانه خدا» را چه کسی ساخته است؟

به گزارش ایسنا، فیلم مستند خانه خدا در سال 1345 ساخته شد که به عنوان اولین مستند جدی ایران و به گفته برخی کامل ترین مستند سینمایی جهان درباره مناسک حج – تا زمان ساخت فیلم – شناخته می شود.

این مستند که به عنوان گنجینه سینما معرفی می شود، یکی از آثار مستندی است که همزمان با ساخت آن اکران شد و با نمایش آن در بسیاری از سینماهای تهران و خارج از پایتخت، بینندگان زیادی را به خود جذب کرد. یکی از دلایل این استقبال در سال 1345 محتوای مذهبی فیلم و زمان اکران آن با ماه رمضان بود.

از این فیلم هیچ نگاتیوی باقی نمانده و چند سال پیش نسخه ای از «خانه خدا» به سفارش سینمای ملی ایران در «شرکت پیشگامان سینمای آریا» بازسازی و از روی بقیه مثبت ها بازسازی شد. جشنواره جهانی فیلم فجر در بهار 1395. دو سال بعد مرکز فیلم خانه سینما یک گردهمایی ویژه برگزار کرد و دوباره آن را به نمایش گذاشت.

یکی از بحث های مهم درباره این فیلم، صرف نظر از ارزش تاریخی و مستند آن، برمی گردد به نامشخص بودن نام کارگردان، چرا که در بسیاری از منابع نام جلال مقدم به عنوان کارگردان مستند «خانه خدا» ذکر شده است. در حالی که بر اساس برخی اسناد، ابوالقاسم رضایی کارگردان اصلی آن مشخص است.

درباره این مستند محمد تهامی نژاد وی گفت: از زمان ساخت «خانه خدا» تاکنون این سوال مطرح بوده که کارگردانی این فیلم توسط چه کسی انجام شده است. این در حالی است که عنوان فیلم از ذکر مستقیم این عنوان پرهیز کرده و تهیه کننده (استودیوی ایران فیلم که محل فعلی خانه سینما است) ترجیح داده نام هیچ یک از کارگردان را ذکر نکند. سال ها پیش جلال مقدم در مصاحبه ای با مجله نگین گفته بود که این فیلم کارگردان خاصی ندارد و به همین دلیل نام کسی در تیتراژ ذکر نشده است اما نکته اینجاست که در نسخه ویدیویی این فیلم و در عناوین انگلیسی آن که سال ها پیش در آمریکا توزیع شد و نام ابوالقاسم رضایی به عنوان کارگردان و جلال مقدم به عنوان مشاور تهیه کننده مطرح شد. همچنین در نامه ای که در حاشیه یکی از اکران های محدود این فیلم (در منزل شهریاران جوان) به نعمت حقیقی ارسال شد، به صراحت تاکید و اشاره شده بود که فیلم خانه خدا متعلق به ابوالقاسم رضایی و ساخته آن است. .

به گفته تهامی نژاد، در بخشی از آن نامه آمده است: «گلستان تدوینگر فیلم نبود، اما صحبت های فیلم را نوشته بود.» البته او فیلم تمام شده را دید، مشکلات تدوین پیدا کرد و روی آن کار کرد، اما فیلم را بازنویسی کرد. گفتگو. تا «گلستانی» نباشد. محمود سعادت و حمزه رحمانی رسما دیالوگ نویسان این فیلم هستند.

این مستندساز و پژوهشگر در عین حال گفت: البته فکر می کنم ساخت این نوع فیلم ها عمدتاً بین کارگردان، تهیه کننده و سینماگران مشترک است. همانطور که مرحوم نعمت حقیقی در گفت وگویی گفته بود، این فیلم کارگردان مشخصی نداشت و چهار فیلمبردار این فیلم در لوکیشن های مختلف کار کردند. در واقع می توان گفت در این فیلم با پدیده فیلمبردار/کارگردان مواجه می شویم که در ساختار آن نیز نمود پیدا می کند.

در این زمینه صادق رضا – منتقد – در نشستی که برای اکران این فیلم برگزار شد نیز آمده است: «ظاهرا یکی از دلایل عدم ذکر نام کارگردان در تیتراژ، حمله فیزیکی یکی از تندروها به مرحوم ابوالقاسم رضایی بوده است. که او را وادار به ذکر نام کارگردان در تیتراژ این فیلم کرد و این نکته شبیه برخورد فیزیکی مشابهی است که سال ها پیش با مرحوم عزت الله وثوق بازیگر نقش حجاب در فیلم شبی در جهنم رخ داد. باعث شد توانایی صحبت کردنش را از دست بدهد. در برخی منابع از زنده یاد جلال مقدم به عنوان کارگردان این فیلم یاد شده است، اما واقعیت این است که نه تنها خودش این موضوع را تایید نکرده است، بلکه فیلم مورد بحث نشان می دهد که «خانه خدا» ربطی به حال و هوای این فیلم ندارد. کارهای قبلی او نمی باشد.”

وی در ادامه گفت: علیرغم اینکه برخی منابع از ابراهیم گلستان به عنوان تدوینگر این فیلم یاد می کنند، اما به نظر می رسد راف کات اولیه این فیلم را زنده یاد جلال مقدم ساخته است. کارگردانی که در آن زمان و در همان مکان (استودیو ایران فیلم) فیلم های تجاری می ساخت و با مرحوم ابوالقاسم رضایی ارتباط دوستانه و صمیمی داشت. متاسفانه سندی در این زمینه وجود ندارد اما از آنجایی که مرحوم جلال مقدم در زمان ساخت خانه خدا در تدارک ورود به عرصه سینمای حرفه ای بود، معتقدم حداقل در یک تدوین اولیه نقش موثری داشته است. از این فیلم

محمد تهامی نژاد همچنین افزود: فیلم خانه خدا در طبقه بالای سینما در حال تدوین بود و یادم هست مرحوم مهدی رجاییان و ابوالقاسم رضایی در اتاق های بالا مشغول تدوین فیلم های مختلف بودند. همچنین فکر می کنم تدوین این فیلم احتمالا با مشارکت ابوالقاسم رضایی و جلال مقدم انجام شده است، اما از آنجایی که بین ابراهیم گلستان و ابوالقاسم رضایی رابطه دوستانه ای وجود داشت، گلستان در این زمینه به او توصیه هایی کرد. اما متاسفانه خود فیلم چنین اطلاعاتی را در اختیار مخاطب قرار نمی دهد. با این حال، در خانه خدا، به ویژه در قسمت های پایانی فیلم که در منا می گذرد، لحظات بسیار خوبی وجود دارد که به خوبی تدوین شده اند و سکوت معنادار این لحظات در صحنه های نماز در صحن مکه بریده می شود. همین نکته به تنهایی نشان می دهد که سازندگان این فیلم از بیرون به موضوع نگاه نکرده اند و به همین دلیل در تیتراژ «خانه خدا» از دست اندرکاران ساخت این فیلم با عنوان حاجی (زائر خدا) یاد شده است. خانه).

ماجرای حمله فیزیکی به ابوالقاسم رضایی نکته ای است که در سال ۱۳۷۶ خسروف پرویزی – فیلمساز و روزنامه نگاری که در سال 2013 در آمریکا درگذشت – در مقاله ای با عنوان “چه کسی فیلم خانه خدا را ساخته است؟” (جلال مقدم یا ابوالقاسم رضایی؟)” منتشر شده در مجله فیلم.

در این یادداشت ضمن تشریح جزئیات حمله «جوان بد دست» به ابوالقاسم رضایی در خارج از استودیو ایران فیلم (محل فعلی سینما خانه) و دستگیری ضارب و جان رضایی، موضوع کارگردانی فیلم نیز ذکر شده است.

وی با اشاره به اینکه روزنامه های تهران در آن زمان گزارش دادند که ضارب گفته به خاطر نمایش اماکن مقدسه در سینما به ابوالقاسم رضایی به قصد کشتن وی حمله کرده است، در بخشی از یادداشت خود نوشت: در یکی از شب های تابستان سال 96. به همراه ناصر میدبیگدلی – کارگردان و تهیه کننده – و روبیک زادوریان – مدیر استودیو شهاب تهران – به دیدار رضایی در خانه اش در لس آنجلس رفتیم. آن شب او نسخه ویدیویی فیلم «خانه خدا» را با زیرنویس انگلیسی به من داد که برای بازارهای اروپا و آمریکا تکثیر شده بود. نام رضایی به عنوان کارگردان و تهیه کننده هم روی جعبه فیلم و هم در تیتراژ فیلم آمده بود. عجیب تر اینکه پشت بروشور جلد کاست نوشته شده بود: فیلم «خانه خدا» به کارگردانی و تهیه کنندگی ابوالقاسم رضایی در تعدادی از جشنواره های اروپایی و آمریکایی مانند ونیز و سانفرانسیسکو برنده جایزه شد.

این اطلاعات برای من که 30 سال در مطبوعات ایران خوانده بودم که «خانه خدا» اولین اثر جلال مقدم کارگردان برجسته ایرانی است، تکان دهنده بود. مجبور شدم موضوع را مطرح کنم و دلیل را از رضایی جویا شوم. وی گفت: برای من هم جای سوال دارد که چرا مطبوعات ایران کارگردانی فیلم خانه خدا را به جلال مقدم دادند. پرسیدم: چرا در این مورد توضیح ندادی؟ وی گفت: من از ایران دور بوده ام و عموما از جنجال مطبوعاتی دور هستم اما آنچه مسلم است جلال مقدم مشاور و دستیار من در این فیلم بوده است. پرسیدم: نقش اصلی شما در کنار سرمایه گذاری در فیلم چه بود؟ وی گفت: مقامات سعودی من را به عنوان تهیه کننده و مدیر گروه می شناختند. اپراتورها را هم بر اساس یادداشت هایی که به دستور ادای حج تهیه کرده بودم به نقاط مورد نظر فرستادم. سهم اصلی را به احمد شیرازی سپرده بودم. در عنوان نوشتم: فیلم ابوالقاسم رضایی به دلیل انجام اکثر مسئولیت ها از قبیل تهیه کنندگی، کارگردانی، سرپرستی، تدوین و… به جای کلام کارگردان در نسخه های فارسی. جلال مقدم نیز به جز سمت مشاور در واحد دوم عضویت داشت.

تهامی نژاد با وجود نگارش 25 سال پیش و ابهامی که به نظر می رسد هنوز درباره تهیه کننده اصلی این فیلم وجود دارد، در نشست نقد و بررسی این مستند در سال 1397 ابراز امیدواری کرد که روزی خانواده مرحوم نعمت حقیقی واقعیت را پیدا کنند. نامه ای به آنها منتشر کنید تا از ابهامات پیرامون ساخت این فیلم و تقسیم وظایف سازندگان آن کاسته شود.»

برخی از مراحل بازسازی «خانه خدا» را در زیر مشاهده می کنید:

انتهای پیام